زندگینامه کوتاه پروفسور لطفی علیعسکر زاده، نامدار به پدر منطق فازی
1299-1396 ه.ش. (1291-2017 م.)
پروفسور لطفی علیعسکرزاده (Lotfi Aliasker Zadeh) (نامدار به پروفسور زاده)، پدر منطق فازی، در سال 1299 ه.ش. (برابر 1921 م) در شهر باکو به دنیا آمد. پدر وی، میرزا رحیم، اهل اردبیل بود و مادر وی، فائقه، تبار روسی/ آذری داشت. میرزا رحیم به همراه خانوادهاش در سال 1309 به ایران بازمیگردد. لطفی که در آن موقع ده ساله بود، تحصیلات ابتدایی را در تهران دنبال میکند. وی تحصیلات دورۀ دوم متوسطه را در دبیرستان (کالج) البرز تهران طی میکند و در سال 1317 دیپلم خود را اخذ مینماید. در همان سال وارد دانشگاه تهران میشود و در سال 1321 از دانشکده فنی دانشگاه تهران (رشته مهندسی برق) فارغالتحصیل میشود. وی سپس به امریکا عزیمت میکند. در سال 1325 (برابر 1946 م) کارشناسیارشد مهندسی برق را در انستیتو تکنولوژی ماساچوست (MIT) به پایان میرساند. در همان سال وارد دوره دکترا در دانشگاه کلمبیا (نیویورک) میشود و در سال 1328 ضمن اتمام دوره دکترا، با درجه استادیاری در دانشگاه کلمبیا آغاز بهکار میکند. در طول سالهای 1328 تا 1338 نظریههای بدیعی در حوزههایی مانند نظریه سیستمها، نظریه مخابرات و نظریه کنترل مطرح مینماید و مقالات متعدد علمی در این زمینهها چاپ میکند. در سال 1338 (1959 م)، وی به دانشگاه کالیفرنیا (برکلی) منتقل میشود و از همان سال تا سال 1347 رییس گروه مهندسی برق دانشگاه کالیفرنیا (برکلی) میشود.
در سال 1344 (1965م) مقالهای بنیادین و بسیار تاثیرگذار با عنوان "مجموعههای فازی" (Fuzzy Sets) منتشر میکند. فازی به معنای مبهم، نادقیق، ناروشن و غیرواضح است. جان کلام مقاله این است که: ریاضیات کلاسیک، که مبتنی بر منطق دو ارزشی (صفر و یک) است، برای تحلیلهای علمی کفایت نمیکند. بسیاری از مفاهیم و پدیدههای دنیای واقعی، مبهم و نادقیق هستند، و لذا ما نیازمند یک ریاضیات هستیم که جهان را سیاه و سفید (صفر و یک) نبینیم، بلکه بتوانیم پدیدهها و مفاهیم نادقیق را مدلسازی نموده و از آنها در تحلیلهای ریاضی و مهندسی و استنتاجهای علمی و تصمیمگیری استفاده کنیم. زاده، در سالهای بعد به تکمیل نظریه خود پرداخت و ساختارها و مفاهیم اصلی منطق فازی و بویژه روش نوینی از استدلال موسوم به استدلال تقریبی (Approximate Reasoning) را پایهگذاری کرد. امروز اساس بسیاری از سیستمها و کنترلگرهای هوشمند، قواعد فازی و استدلال تقریبی است. دهها سال است که محصولات جدید تکنولوژی، از ماشین لباسشویی، دوربین و پلوپز تا کنترلگرهای هلیکوپتر و قطار، که کنترل آنها مبتنی بر منطق فازی است، به بازار آمده است. منطق فازی هماکنون توسط شرکتهای بزرگ مانند میتسوبیشی، سونی، کانن، توشیبا، جنرال الکتریک، جنرال موتورز، کداک و هوندا استفاده میشود و سودآوری بسیاری داشته است. کنترل بهینه، کنترل هموار و صرفهجویی در انرژی از مزیتهای کنترلگرهای فازی است.
از سوی دیگر، ریاضیات و منطق فازی در علوم انسانی نیز کاربردهای فراوان یافته است. نکته این است که در علوم انسانی مانند روانشناسی و جامعهشناسی و مدیریت، بیشتر مفاهیم نادقیق هستند، مانند: کودکان بیشفعال، جوانان مذهبی، جوامع توسعهیافته، مدیران موفق، رضایت شغلی، زوجهای با سازگاری نسبتا خوب و ... . پروفسور زاده بیان میکند که برای مدلسازی و تحلیل رفتارهای فردی و خانوادگی و اجتماعی و سازمانی، منطق دو دویی کلاسیک پاسخگو نیست، بلکه نیازمند یک ریاضیات و منطق جدید هستیم که توانایی و ابزار لازم برای کار با مفاهیم مبهم و استدلال نادقیق داشته باشد. به سخن دیگر، نظریه فازی، نظریهای است که برای اقدام در شرائط نایقینی و عدم اطمینان (Uncertainty) مناسب است.
گفته میشود یکی از دلایل موفقیت زاده، ریشههای چندملیتی وی بوده است. وی ده سال نخست زندگی را (با پدری ایرانی و مادری آذری/روسی) در آذربایجان (شوروی سابق) گذراند. دوران نوجوانی و بخشی از جوانی را در ایران و دوران کاری را در امریکا گذراند. خود میگوید که فرهنگهای چهارگانه ایرانی/روسی/آذری/امریکایی در دانش و تفکر وی تاثیر داشته است. این ادعا در مجامع علمی مشهور است که تفکر شرقی (تفکر منعطف، سازگار و خاکستری، در برابر تفکر شکننده و دو دویی ارسطویی غربی) در ابداع نظریه فازی چیره بوده است.
گفتنی است که، پروفسور زاده، استاد راهنمای حدود پنجاه دانشجوی دکترا بوده است که از جمله بجاست به مرحوم دکتر ولیا... طحانی (استاد دانشگاه صنعتی اصفهان) اشاره نمود. به دلیل تلاشهای پروفسور زاده در گسترش و تعمیق علم و فناوری، بیست و چهار دانشگاه معتبر دنیا به وی مدرک دکترای افتخاری دادهاند. از جمله دانشگاه تهران، در اسفند 1394 ضمن برگزاری کنگره بزرگداشت پروفسور زاده، دکترای افتخاری این دانشگاه را به وی، که از نخستین دانشآموختگان این دانشگاه در حوزه فنی-مهندسی بوده است، اعطا نمود. پروفسور زاده، به خاطر دستاوردهای علمی و فناورانه، مفتخر به دریافت 9 نشان علمی و 14 جایزه علمی شده است از جمله: جایزه اوکاوا (ژاپن)، جایزه هوندا (ژاپن)، نشان همینگ IEEE، نشان افتخار IEEE، جایزه بنیامین فرانکلین، جایزه بنیاد پیشبرد مرزهای دانش (اروپا).
شایان یادآوری است که، خوشبختانه، نظریه فازی (از هر دو جنبه نظری و کاربردی) در بین پژوهشگران ایرانی گسترش بسیاری یافته است. بهجز پژوهشگران ایرانی مقیم خارج، هم اکنون صدها پژوهشگر در ایران در حال تحقیق در زمینههای مختلف این علم هستند. تاکنون چندین کتاب به زبان فارسی در نظریه و کاربردهای ریاضیات و منطق فازی نگاشته شده است و چند کتاب نیز ترجمه گشته است. تولیدات علمی پژوهشگران ایرانی در زمینه سیستمهای فازی گسترش بسیار یافته طوری که در بین کشورهای جهان، در سال گذشته، از لحاظ کمّی، رتبه چهارم را دارا بودیم. همچنین، در سال 1386 انجمن سیستمهای فازی ایران و انجمن سیستمهای هوشمند ایران، با هدف معرفی و گسترش سیستمهای فازی و هوشمند تاسیس شدند. این دو انجمن تاکنون حدود بیست و پنج کنفرانس یا سمینار علمی و دهها کارگاه تخصصی در زمینه سیستمهای فازی و هوشمند برگزار نمودهاند. افزون اینکه، مجله پژوهشی انجمن سیستمهای فازی ایران با عنوان Iranian Journal of Fuzzy Systems (مجله ایرانی سیستمهای فازی) بیش از یک دهه است که بهطور منظم منتشر میشود و در فهرستهای معتبر مانند ISI و SCOPUS نمایه میگردد. انجمن سیستمهای هوشمند ایران نیز مجله پژوهشی با عنوان Journal of Intelligent and Cognitive Computing (مجله محاسبات هوشمند و شناختی) راهاندازی نموده است که بزودی نخستین شماره آن منتشر خواهد شد. البته، در زمینه کاربرد سیستمهای فازی در ایران فاصله زیاد با سطح مطلوب داریم. افزون اینکه، متاسفانه این نظریه بهطور شایسته، دقیق و رسا به جامعه معرفی نشده است. بیشتر مجامع علمی و دانشگاهیِ علوم انسانی در ایران با این نظریه و تواناییهای آن آشنا نیستند. هنوز رسانهها، بهطور شایسته به معرفی پروفسور زاده که دانشمندی ایرانیتبار است نپرداختهاند. هنوز هیچ مرکز پژوهشی/علمی یا کتابخانه، یا حتا خیابان، میدان یا بوستان، به نام این دانشمند نامگذاری نشده است. همچنین بجاست صدا و سیما با برنامههای علمی-ترویجی در معرفی نظریه فازی و کاربردهای آن و معرفی مبدع ایرانیتبار این نظریه گام بردارد.
در پایان اشاره میکنیم که پروفسور زاده افزون بر ابداع و معرفی ریاضیات و منطق فازی، چندین نظریه علمی دیگر معرفی نموده است که هر یک از آنها، یک شاخه علمی نوین شده و از جنبههای نظری و کاربردی گسترش یافته است. مهمترین این نظریهها عبارت اند از:
نظریه امکان (Possibility Theory)، نظریه محاسبات نَرم (Soft Computing)
نظریۀ استدلال احتمالاتیِ ادراک – محور (Perception-Based Theory of Probabilistic Reasoning)
نظریه محاسبه با واژهها بهجای محاسبه مبتنی بر اعداد ((From Computing with Numbers to Computing with Words
پروفسور زاده در طول عمر خود، 245 مقاله علمی منتشر نمود و تا هنگامی که زنده بود، فعالیت علمی موثر داشت. وی در سال 1391 که 92 ساله بود، کتابی با عنوان "محاسبات با واژهها: مفاهیم و ایدههای اصلی" منتشر نمود و در سالهای اخیر نیز همچنان به تالیف مقاله اشتغال داشت و در نشستهای علمی شرکت میکرد. پروفسور لطفی علیعسکرزاده در 15 شهریور درگذشت.
سالشمار زندگی، فعالیت‌ها و آثار علمی پروفسور لطفی علیعسکر زاده
(Lotfi Aliasker Zadeh)
1299-1396 ه.ش. (1291-2017 م.)
1299: تولد در باکو (نام دیگر: بادکوبه) در پانزده دلو/ پانزده بهمن (برابر چهار فوریه 1921 م)
(پدر: میرزا رحیم، بازرگان و روزنامهنگار اهل اردبیل - مادر: فائقه، پزشک کودکان با تبار روسی/ آذری)
1309: عزیمت/ مهاجرت به ایران
1317: فارغالتحصیلی از دبیرستان (کالج) البرز تهران (اتمام دورۀ دوم متوسطه)
1317: ورود به دانشگاه تهران (دورۀ سوم پذیرش دانشجو در دانشگاه تهران)
*** 1318 (1939 م): آغاز جنگ جهانی دوم
1320 و 1321: همکاری با برخی مراکز فنی و صنعتی در تهران
1321 (1942 م): فارغالتحصیلی از دانشکده فنی دانشگاه تهران (رشته مهندسی برق) - عزیمت به امریکا
1323 (1944 م): ورود به انستیتو تکنولوژی ماساچوست (MIT) (بوستون) در مقطع کارشناسیارشد مهندسی برق
1325 (1946 م): فارغالتحصیلی از MIT
1325 (1946 م): پذیرش در دوره دکترا در دانشگاه کلمبیا (نیویورک)
1328 (1949 م): اخذ مدرک دکترا (عنوان رساله: Frequency Analysis of Variable Networks) - استادیاری در دانشگاه کلمبیا
1329 (1950 م): چاپ مقالهای مشترک با پروفسور راگازینی (استاد راهنمای رسالۀ دکترا) با عنوان "تعمیمی بر نظریۀ پیشبینی وینر" در مجله فیزیک کاربردی (Journal of Applied Physics)
1331 (1952 م): پیشبرد روش موسوم به Z-transform در تحلیل و پردازش سیگنالهای دیجیتال (با همکاری پروفسور راگازینی)
1329 (1950 م) تا 1337 (ه ش)(1958 م): چاپ چندین مقاله در موضوعهایی مانند نظریه سیستمها، نظریۀ مخابرات و نظریۀ کنترل
1337 (1958 م): فارغالتحصیلی دو دانشجوی دکترای پروفسور زاده (موضوعها: مباحثی در نظریۀ ماشینها و نظریۀ مخابرات مبتنی بر منطق چندارزشی)
1338 (1959 م): انتقال به دانشگاه برکلی
1339 (1960 م): ترجمه کتاب زیر از زبان روسی به انگلیسی (با همکاری J.B. Thomas)
Introduction to the Statistical Dynamics of Automatic Control Systems (By: V.V. Solodovnikov)
1342 (1963 م): چاپ کتاب "نظریه سیستمهای خطی" (Linear System Theory) (با همکاری C.A. Desoer)
1342 (1963 م): ارتقا به مرتبۀ استادی
1342 تا 1347 (1963 تا 1968 م): رییس گروه مهندسی برق دانشگاه کالیفرنیا (برکلی)
1343 (1964 م): انتشار یک گزارش علمی در دانشگاه کالیفرنیا (برکلی) با عنوان "مجموعههای فازی"
1344 (1965 م): چاپ مقالۀ بنیادین "مجموعههای فازی" (Fuzzy Sets)
1347 (1968 م): چاپ مقالۀ تاثیرگذار "اندازه احتمال پیشامدهای فازی" (Probability measures of fuzzy events)
1348 (1969 م): ویراستاری مجموعه مقالات با عنوان "نظریه سیستمها" (System Theory) (با همکاری E. Polak)
1350 (1971 م): سفر به ایران و شرکت در دومین کنفرانس ریاضی ایران (دانشگاه صنعتی شریف) بهعنوان سخنران مدعو
1350 (1971 م): چاپ مقالۀ تاثیرگذار "روابط شباهت و ترتیبهای فازی" (Similarity relations and fuzzy orderings)
1351 (1972 م): فارغالتحصیلی نخستین دانشجوی دکترای ایرانی با راهنمایی پروفسور زاده (مرحوم پروفسور ولیا... طحانی)
1354 (1975 م): چاپ متن تاثیرگذار "مفهوم متغیر زبانی (/ کلامی) و کاربردهای آن در استدلال تقریبی" در قالب سه مقاله
(The concept of a linguistic variable and its application to approximate reasoning)
*** 1357 (1978 م): آغاز چاپ مجلۀ Fuzzy Sets and Systems
1357 (1978 م): معرفی نظریۀ امکان با چاپ مقالۀ بنیادین" مجموعههای فازی بهعنوان پایهای برای نظریۀ امکان"
(Fuzzy sets as a basis for a theory of possibility)
1354 تا 1369 (1975 تا 1990 م): معرفی منطق فازی و برخی مباحث مرتبط، با چاپ چندین مقالۀ بنیادین و/یا تاثیرگذار با عناوین و/ یا موضوعهایی مانند "منطق فازی"، "نظریۀ استدلال تقریبی"، منطق وضعی فازی (Fuzzy Dispositional Logic)"، "استدلال قیاسی فازی (Fuzzy Syllogistic Reasoning)"، "بازنمایی دانش (/ معرفت) در منطق فازی".
*** 1364 (1985 م): نخستین کنگرۀ (دو سالانه) جهانی انجمن بینالمللی سیستمهای فازی IFSA (اسپانیا)
1368 (1989 م): کسب جایزۀ هوندا (ژاپن)
*** 1369 (1990 م): معرفی واژه "فازی" در ژاپن بهعنوان واژۀ سال
1370 (1991 م): بازنشستگیِ اداری
1371 (1992 م): کسب مدال همینگ IEEE
*** 1372 (1993 م): آغاز چاپ مجلۀ IEEE Trans. On Fuzzy Systems
1374 (1995 م): کسب مدال افتخار IEEE
1375 (1996 م): کسب جایزۀ اوکاوا (ژاپن)
1376 (1997 م): معرفی نظریه و روشهای محاسبات گرانولار (/ تودهای) فازی با چاپ مقالۀ تاثیرگذار
(Toward a theory of fuzzy information granulation
and its centrality in human reasoning and fuzzy logic)
1377 (1998 م): فارغالتحصیلی 46 اُمین دانشجوی دکترای پروفسور زاده
1381 (2002 م): معرفی ایدۀ "محاسبه با واژهها بهجای محاسبه مبتنی بر اعداد" با چاپ مقالۀ تاثیرگذار
1381 (2002 م): چاپ مقالۀ تاثیرگذار در معرفی "نظریۀ استدلال احتمالاتیِ ادراک - محور"
(Toward a perception-based theory of probabilistic reasoning with imprecise probabilities)
*** 1383 (2004 م): آغاز چاپ مجلۀ Iranian Journal of Fuzzy Systems
1384 (2005 م): چاپ مقالۀ تاثیرگذار در معرفی یک نظریۀ جامع در بارۀ عدم اطمینان (/ نایقینی)
(Toward a generalized theory of uncertainty – An outline)
*** 1386 (2007 م): تاسیس انجمن سیستمهای فازی ایران و انجمن سیستمهای هوشمند ایران
1388 (2009 م): کسب جایزۀ بنیامین فرانکلین (امریکا)
1391 (2012 م): کسب جایزۀ بنیاد پیشبرد مرزهای دانش (BBVA) (اروپا)
1391 (2012 م): چاپ کتاب Computing with Words: Principle Concepts and Ideas
اسفند 1394 (مارس 2016 م): اعطای دکترای افتخاری دانشگاه تهران به پروفسور زاده
درگذشت: 15 شهریور 1396 ه.ش. (Sept., 6, 2017)
تذکر: موارد ستارهدار، برخی موارد تکمیلی مرتبط با سالشمار زندگی و آثار پروفسور زاده است.
|
